Bulgaristan’ın 2019’da Dünya İhracatındaki Yeri

17 Haziran 2020

2019 yılında Bulgaristan ihracatı 33,9 milyar dolara ulaşarak yeni bir rekor kırdı. Bulgaristan dünya ihracatçılar sıralamasında artık 60’ncı sıraya çıktı. 2018’de 64’üncü sıradaydı. Avrupa Birliği’nde ülke 20’nci sırada olup, Litvanya, Hırvatistan, Lüksemburg, Estonya, Letonya, Malta ve Kıbrıs’ın önündedir. Nüfusu daha düşük, ancak ihracatı daha büyük AB ülkeleri ise Slovenya (46 milyar dolar), Finlandiya (73 milyar dolar), Slovakya (91 milyar dolar), Danimarka (110 milyar dolar) ve İrlanda’dır (170 milyar dolar). ABD doları olarak Bulgaristan ihracatının yıllık artış oranı % 0,6, beş yıllık artış oranı % 33,4’tür. AB’ye girişinden önceki yıl olan 2006 yılına göre ülke ihracatında % 143 artış yaşanmış bulunuyor. Dünya ithalatı son yılda % 4 oranında azalırken son beş yılda % 14 oranında artış kaydediyor. Bu gelişmenin ışığında Bulgaristan’ın dünya piyasalarında güçlenmeye devam ettiği ortaya çıkıyor.
Ulusal İstatistik Enstitüsü verilerine göre yıllık artış oranı % 4 olup ITC verileri ile oluşan fark yıl içerisinde döviz kurlarında meydana gelen değişimden kaynaklanıyor.
Elektrik/elektronik ürünler, enerji (yakıt ve elektrik enerjisi), makina ve cihazlar, bakır ve bakırdan ürünler en çok ihracatı yapılan ürün gruplarıdır. Söz konusu gruplar ülke ihracatının % 36’sını teşkil ediyor. Ulusal İstatistik Enstitüsü’nün gizli bilgi olduğu için verilerini açıklamadığı savunma ürünleri analiz dışında bırakılıyor. Uzman hesaplamalarına göre Bulgaristan 560 milyon dolarlık savunma ürünleri ihracatı gerçekleştirmiş bulunuyor. Bulgaristan’ın özel ürünlerinin piyasaları olan ülkeler de Bulgaristan ile ticaretine ilişkin veri açıklamıyor. Bulgaristan’ın özel ürün ihracatı 2018 yılında 780 milyon dolar, 2017 yılında ise 1,2 milyar dolar olarak hesaplanıyor.
Elektrik elektronik ürünlerde son beş yılda ülke ihracatı yılda ortalama % 12 oranında artıyor. Aynı dönemde bu ürünlerde dünya ithalatı % 4 oranında artıyor. Bulgaristan’ın makina ve cihaz ihracatı yılda ortalama % 10 oranında artıyor. Dünya ithalatının artış hızı ise % 5’te seyrediyor. Bu nedenle, bu ürünlerin Bulgar üreticilerinin küresel piyasalarda rekabetçi olduğu ve diğer tedarikçilerin yerine geçtiği söylenebilir.
Enerji ürünleri ve bakırdan ürünler Bulgaristan ihracatında geleneksel olarak ön sıralarda yer alıyor. 2019 yılında miktar olarak azalan ihracat nedeniyle bakır ve bakırdan ürünlerde % 20 oranında bir düşüş gözleniyor.
Beşinci sırada hububat ihracatı yer alıyor.
1 milyar doların üzerinde ihracat yapılan diğer ürün grupları otomotiv ve bisikletler, ilaç ve plastik ürünlerdir.
Uzman değerlendirmelerine göre hammadde ve enerji ihracatın % 31-32’sini oluşturuyor.
Bulgaristan’ın ihracatı ürün bazında analiz edildiğinde orta ağırlıkta ve ağır petrol yağları (1.263 milyar dolar, % 21 yıllık artış), hafif petrol yağları (1.208 milyar dolar, % 11 yıllık artış), bakır katotlar (1.001 milyar dolar, % 20 yıllık düşüş), buğday (944 milyon dolar, % 11 yıllık artış), ilaç (806 milyon dolar, % 5 yıllık artış), bakır anotlar (794 milyon dolar, % 26 yıllık düşüş), kıymetli metal konsantreleri (594 milyon dolar, % 47 yıllık artış), elektrikli cihazlar (524 milyon dolar, % 19 yıllık artış), mısır (468 milyon dolar, % 77 yıllık artış), biodizel (450 milyon dolar, % 20 yıllık artış) ürünlerinde ihracat değerinin en yüksek olduğu görülüyor. Söz konusu ürünler ihracatın % 23,8’ini teşkil ediyor.
Bulgaristan ihracatında otomotiv sanayi için kablolar, ayçiçeği, elektrik enerjisi, elektrik tabloları, bakır konsantreleri, ayçiçeği yağı, sodyum karbonat, kauçuktan borular, bakır çubuk ve profiller, destekleyici motorlu bisikletler ürünleri iyi performans sergiliyor. Bulgaristan’ın ihraç ettiği bazı ürünlerin en büyük pazarları şöyledir: Orta ağırlıkta ve ağır petrol yağlarında Türkiye, hafif petrol yağlarında Tunus (ihracat fiyatı 618 $/ton) ve Mısır, bakır katotlarda Çin (ihracat fiyatı 6.187 $/ton), kıymetli metal konsantrelerinde Almanya ve Kanada, buğdayda İspanya ve Yunanistan (ihracat fiyatı 200 $/ton), biodizelde Romanya (ihracat fiyatı 896 $/ton) ve Hollanda (ihracat fiyatı 1.038 $/ton), elektrik enerjisinde Slovenya ve Çekya başta olmak üzere 15 ülke (ihracat fiyatı 52-56 $/MWh).
2019 yılında 100 milyon doların üzerinde ihracat yapılan ürünlerden son beş yılda ihracatı en çok artan ürünler şöyledir: Bilgi işlem makinaları % 1.114, biodizel % 869, tıbbi alet ve cihazlar % 232, elektrik tabloları % 162, kauçuktan borular % 126, mısır % 124, telsiz ağ cihazları % 115, kıymetli metal konsantreleri % 113, bakır çubuk ve profiller % 107.
Destekleyici motorlu bisikletlerin ihracatı ilk defa 2017 yılında gerçekleştirilmiş olup, 2019’da altıya katlanmış bulunuyor.
En büyük dış ticaret fazlası olan ürünler şöyledir: Hafif yakıtlar, buğday, bakır katot ve anotlar, orta ağırlıkta ve ağır yakıtlar, kıymetli metal konsantreleri, mısır ve kablo demetleri.
Bulgaristan, ihracatında ciddi bir düşüş olsa da ördek karaciğerinde dünya piyasasının % 22,2’sini elinde tutuyor. Geçici olarak konserve edilmiş kirazda ülkenin payı % 16, pirinç levhalar ve şeritlerde % 15,9, kolzada % 14,4, kıymetli metal konsantrelerinde % 13,5, fren hortumlarında % 13,2, taze ördek etinde % 12,6, kişniş tohumlarında % 12,2, dondurulmuş ördek etinde % 11,9’dur. Dünya ihracatında Bulgaristan’ın ön sıralarda olduğu ürünlerde belli bir istikrar söz konusudur.
Pazarların çeşitlendirilmesi Bulgaristan ihracatının sorunlarından biridir. Herfindahl–Hirschman Endeksine (HHI) göre endeksin 0,1’den küçük olduğu durumlarda iyi bir çeşitlendirme söz konusudur. 0,10-0,18 değerlerinde orta çeşitlendirme, 0,18’in üzerinde ise yoğunlaşma söz konusudur. Önemli ürünlerde Bulgaristan’ın endeksi 0,3 üzerindedir. Bulgaristan’ın ihraç ettiği ürünlerin hepsi için ortalama endeksi 0,05’tir, ancak değer olarak yüksek ürünlerin ihracatında aşırı yoğunlaşma söz konusudur:

  • Orta ağırlıkta ve ağır petrol yağlarında endeks 0,32’dir (yarısı Türkiye’ye ihraç ediliyor)
  • Bakır katotlarda endeks 0,42’dir (% 60’ı Çin’e ihraç ediliyor)
  • Kıymetli metal cevherleri ve konsantrelerinde 0,79’dur (ihracatın % 88’i Almanya’ya ve % 10’u Kanada’ya yapılıyor)
  • Kablo demetlerinde 0,32’dir (Türkiye’ye % 45’i ihraç ediliyor)
  • Bakır cevherleri ve konsantrelerinde 0,36’dır (yaklaşık yarısı Namibya’ya ihraç ediliyor)
  • Destekleyici motorlu bisikletlerde 0,36’dır (% 48’i Almanya’ya ve % 30’u Belçika’ya ihraç ediliyor).
2019 yılında Bulgaristan 218 ülkeye ihracat yapmış bulunuyor. Birçok ülkeye küçük miktarlarda niş ürünler ihraç ediyor. En büyük ihracat partneri % 14,8’lik pay ile Almanya’dır. Almanya ile ticarette Bulgaristan’ın yaklaşık yarım milyar dolar büyüklüğünde bir fazlası var. Romanya (% 8,7), İtalya (% 7,4), Türkiye (% 7,2), Yunanistan (% 6,8), Fransa (% 3,8), Belçika (% 2,9), Çin (% 2,7), İspanya (% 2,7), Hollanda (% 2,5) diğer büyük ihracat destinasyonlarıdır ve toplam ihracattan aldıkları pay % 59,6’dır. Bulgaristan’ın en büyük dış ticaret fazlası olan ülkeler Yunanistan (525 milyon dolar), Almanya, Tunus, İngiltere ve ABD’dir. En büyük dış ticaret açığı ise Rusya ile ticarette meydana geliyor. 2019 yılında toplam dış ticaret açığı 3,937 milyar dolar iken Rusya ile ticarette meydana gelen açık 3,146 milyar dolardır. Dış ticarette açık çerçevesinde Macaristan, Çin, Polonya, İspanya Rusya’nın ardından geliyor.
Tespitler
Bulgaristan ihracatının yeniden yapılandırılması devam ediyor, ancak bu süreç düşük hızla gerçekleşiyor. Bulgar müteşebbisler, yönetim becerileri ve piyasa duyuları gelişmemiş olsa da küresel tedarik zincirlerinde yer almaya devam ediyor. Aktif ihracat teşvik politikaları olan ülkelere dahi bu tür politikaları olmayan Bulgaristan’ın ihracatı artıyor.
Daha yüksek katma değeri olan ürün çeşitliliği artıyor. Daha düşük katma değerli ürünlere göre söz konusu ürünlerin ihracatı dolar kurundan, enerji ve hammadde fiyatlarından daha az etkileniyor. Özel ürün ihracatı hariç bu ihracat, toplam ihracatın % 24’ünü oluşturuyor. 2019 yılında hammadde, enerji ürünleri ve hammadde ihracatı toplam ihracatın % 31-32’sine tekabül ediyor. Bulgaristan’ın ihracat listesinde göreceli olarak yüksek katma değerli ürünler şöyledir:
  • Destekleyici motorlu bisikletler
  • Entegre devre kartları
  • Video oyunlar
  • Otomotiv ve makine sanayi parçaları, hidrolik ürünler, akü, rulman, kablolar
  • Elektrikli ve elektronik ürünler, elektrikli ev aletleri, hesap cihazları, sensörler
  • Buzdolapları, dondurucular
  • Eczacılık ve tıbbi ürünler, tıbbi cihazlar
  • Optik ürünler
  • Süreç yönetim yazılımları
  • Radyo, kayak, snowboard

Katma değeri yüksek ürünlerin ana pazarları büyük AB ülkeleridir. Ancak söz konusu ürünler küresel çapta da satılıyor.
Artan rekabet gücü büyük ölçüde Bulgaristan’daki uluslararası şirketlerin faaliyetlerine bağlıdır. Yerel şirketlerin rekabet gücüne olumlu etkisi daha düşüktür. Başarılı Bulgar şirketler, yabancı piyasalar için çalışan, ülkede rekabet eksikliğinden etkilenmeyen ve ağır mevzuat yükü altında olmayan şirketlerdir. Yabancı yatırımcıların faydalarının yanı sıra yabancı yatırımcıların tesislerinde birçok hammadde yeterli düzeyde işleme tabi tutulmuyor. Düşük emek verimliliği, daha yüksek enerji giderleri, kg başına daha düşük fiyat, çevreye daha çok etki bunun olumsuz etkileridir.
Teknolojik yenilenme yeterince hızlı gerçekleşmiyor ve operasyonel programlar çerçevesinde yapılan yeterli düzeyde verimli olmayan yatırımlardan olumsuz etkileniyor. Yatırımların menşesi fark etmeksizin Bulgar Ar-Ge ürünlerinin üretime kanalize edilmesi daha çok istisnai bir durumdur. Diğer taraftan, Bulgar bilim insanları ve mucitler ürünlerini Batı ve Kuzey Avrupa ülkelerinde satıyor.
Kaynak: https://www.bia-bg.com/analyses/view/26355/
Yayımlayan: Sofya Ticaret Müşavirliği