İran, Rusya Liderliğindeki Blokla STA Sürecini Başlattı.

20 Aralık 2018

İran, Rusya Liderliğindeki Blokla STA Sürecini Başlattı.

 

Bu ayın başlarında, İran ile Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) arasındaki serbest ticaret konulu geçici anlaşma Rusya'nın St. Petersburg kentinde düzenlenen zirvede onaylandı. İran'daki yasal prosedürlerin tamamlanmasının ardından anlaşmanın 2019'un başından itibaren yürürlüğe girmesi bekleniyor.

İran’ın en büyük serbest ticaret anlaşması olacak olan anlaşmada, iki tarafın da ithalat ve ihracat vergilerini kaldırmasıyla kapsamlı bir serbest bir ticaret bölgesi oluşturulması planlanıyor. Geçici Anlaşmanın bir yıl sürecek geçiş döneminin ardından nihai hale getirilmesi ve 2020 yılında hayata geçirilmesi bekleniyor.

AEB’nin GSMH’sının %84’ünü gerçekleştiren Rusya, İran’ı jeopolitik olduğu kadar jeostratejik bir ortak olarak da görmeye başladı. İran ise, ABD’nin KOEP’ten çekilmesi sonrasında Moskova ile işbirliğini artırmaya çalışmakta ve ekonomik diplomasisinde Rusya’ya öncelik vermeye odaklanmakta. Bu noktada İran, Rusya’ya yönelik petrol dışı ihracatını artırmak için çalışmaları önemsemekte.

Bununla birlikte, Rusya'nın jeo-ekonomik ortağına dönüşmek ve genel olarak AEB’nin yakın iş ortağı olmak için İran, karmaşık ve uzun bir süreçle karşı karşıya. İran, Mart-Kasım 2018 döneminde AEB’e üye ülkelere 236,3 milyon dolarlık ihracat yapmış durumda. Aynı dönemde İran, AEB’den 723 milyon doları Rusya’dan olmak üzere toplam 807 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirdi. AEB üyesi devletler, İran'ın toplam ihracatının %1'i, İran'ın ithalatının ise %3'ünü oluşturmakta.

Rusya, İran'ın ihracatında en önemli 22. ülkeyken, ithalatında en önemli 9. ülke. İran’ın Rusya'dan ithalatı, 2017 yılının aynı dönemine kıyasla %76 oranında bir sıçrama gerçekleştirmiş durumda. İran’ın AEB’nin diğer üyelerinden yaptığı ithalatı da ikiye katlandı. Rusya ayrıca İran’ın AEB üyesi ülkelere yaptığı ihracatının yarısına yakınını (%49) tek başına gerçekleştiriyor.

İran, ham petrolünün %56'sını komşularına satıyor. Bu komşuların üçü AEB’de olmasına rağmen  AEB, İran’ın genel dış ticaretindeki oldukça düşük bir paya sahip olmayı sürdürüyor. Ayrıca, son on yılda Rusya’nın İran’la ticareti önemli bir artış göstermedi. Halbuki, aynı dönemde Afganistan'ın İran'la ticareti ikiye katlandı. Bu rakamlar, İran-AEB ticaret anlaşmasının, ikili ticaretin zorlu ve meşakkatli bir yolculuğu olacağını gösteriyor.

Öte yandan İran, Kuzey-Güney Ulaştırma Koridorunda büyük rol oynamayı ve iki dev bölgesel ekonomi, yani Rusya ve Hindistan arasında bir bağ olarak hareket etmeyi, kuzeydeki ülkelerle bağlar geliştirmeyi öne çıkaran çalışmalar yapmaya odaklanıyor. Jeo-ekonomik konumu konusunda bilinçli olan İran, aynı zamanda Hindistan-AEB ekonomik ilişkileri için ev sahibi ve kolaylaştırıcı rol oynamaya hazırlanıyor.

İran, Hindistan ve Rusya, bölgedeki ulaşım altyapısının geliştirilmesine yönelik bir megaprojenin uygulanmasında ortak çıkarlara sahip. İranlı yetkililere göre, Ruslar projenin demiryolu inşaatını tamamlamak için halihazırda 3 milyar avro ayırmış durumdalar.

Ulaştırma konusunda dahası da var. Hindistan, İran'ın güneydoğusundaki stratejik Chabahar Limanını geliştirmek için 500 milyon dolarlık bir yükümlülük üstlendi. (Müşavirlik Notu: Chabahar Limanı, ABD tarafından Çin’in Kuşak ve Yol Girişimiyle bölgede artan nüfuzunu dengelenmesi ve Afganistan ekonomisinin iyileşmesine katkı sağlamasının umulması nedeniyle geleneksel olarak ABD Yaptırımlarından muaf tutulmakta.)  Projenin diğer ortağı olan Azerbaycan ise Rasht-Astara demiryoluna 500 milyon dolar ayırdı. Önümüzdeki dönemde Qazvin-Rasht demiryolu bağlantısının da hayata geçmesi bekleniyor. Birbiri ardına atılan bu adımlarla stratejik bir koridorun oluşması ve bir kez açıldığında İran-Rusya ve İran-AEB arasındaki ticaret hacmine muazzam bir destek sunması bekleniyor.

İran bir yandan Hindistan ile tercihli ticaret anlaşması müzakere ederken, bir yandan da AEB ile serbest ticaret konuşuyor. Hindistan ile AEB arasında ufukta bir anlaşma olması durumunda İran, AEB üye ülkeleriyle ilişkileri başta olmak üzere, Rusya-Hindistan arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi sürecinde jeo-ekonomik konumunu güçlendirmek için yeni fırsatlar bulacaktır.

Makro bakış açısıyla ele alınırsa, İran’ın AEB ile olan ticaretini artırması, Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru megaprojesini hayata geçirmesi, Chabahar Limanı’nın gelişimine özel önem atfetmesi gibi durumlar İran’ın genel bakışını yansıtmakta. ABD’nin KOEP’ten çekilmesi bu bakış açısının hayata geçirilmesi sürecini hızlandırmış ve İran’ın Rusya, Çin ve Hindistan ile ilişkilerine özel önem atfetmesini beraberinde getirmiş durumda.
İran’ın Rusya ve AEB ile ilişkilerinin ivme kazanması zaman alacak ama önümüzdeki dönemde İran’ın “Doğu’ya Yöneliş” yaklaşımının önem kazanacağı ve İran’ın bu yaklaşımdaki hedeflerine ulaşmak için yoğun çaba harcayacağı görülüyor.


 

Kaynak: http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/12/iran-eurasian-economic-union-eaeu-free-trade-russia-india.html#ixzz5aD7b8nrJ