Rusya-AB-Ukrayna Gaz Müzakereleri Henüz Sonuçlanmadı

18 Ekim 2019

Rusya,  1 Ocak 2020’de bitecek Ukrayna’ya gaz arzı kontratı ile birlikte bu ülke ile transit gaz kontratını sonlandırma teşebbüsünde bulunurken,  gerginlik artıyor. Taraflar, karşı tarafın pozisyonunu değiştirmek için ellerindeki kozlarını masaya koydular.

Avrupalı yetkililer tarafından şimdiye kadar desteklenen Rusya ve Ukrayna’nın görüşleri, sonunda büyük ölçüde birbirinden farklılaştı. Ukrayna, Gazprom’a yıllık 60 milyar m3 gaz pompalama sorumluluğu yükleyen 10 yıllık bir kontrat önerdi. Geçen yıl,  Ukrayna üzerinden transit sevkiyat yaklaşık 86 milyar m3 oldu. Kuzey Akımı-2’nin kapasitesi 55 milyar m3, Türk Akımının kapasitesi 31.5 milyar m3’tür.

Ukrayna’nın Avrupa’nın düzenleyici kurallarına uyma gereği, Gazprom’un temel şartıdır. Gazprom, Ukrayna’dan sadece Üçüncü Enerji Paketini uygulamasını ve Avrupa mekanizmalarına göre davranmasını istemektedir. Üçüncü Enerji Paketi, Gazprom’un uzun vadeli anlaşma yapmamasına ve ihale yoluyla yıllık satın alıma imkan vermektedir. Brüksel’in buna karşı resmi bir argümanı yoktur. Ukrayna örneğinde Avrupalılar, kendi başlarına Gazprom için daha karlı olan kuralları yazdılar. Fakat bu, Gazprom’un, çok yakında Ukrayna üzerinden transit sevkiyatın miktarını 7-8 milyar m3’e düşüreceği manasına gelmektedir. Bu nedenle, Brüksel’in örtülü onayı ile Ukrayna, Avrupa enerji mevzuatına geçişi her ne pahasına olursa olsun geciktiriyor. Belli ki, Ukrayna yeni yıla kadar Üçüncü Enerji Paketini uygulamayacaktır. 

Naftogaz’ın (Ukrayna gaz şirketi) gelecekte tam olarak paketten çıkarılması ve durumdan iyi bir çıkış yolu olabilecek ticaret için Avrupa kurallarına geçilmesi gerekmektedir. Elbette, Avrupa kurallarına geçiş,  Ukrayna’nın transit geçiş ücreti kaybına yol açacaktır. Ukrayna yeni kuralları henüz uygulamaya geçmediği ve yeni boru hatları tam kapasiteye ulaşamadığı için AB ve Ukrayna şimdi uzun vadeli anlaşma talep etmektedir. Diğer taraftan Gazprom, “yükleme veya ödeme”  sistemi için olası cezasız yıllık kontrat yapmayı ya da mevcut kontratları uzatmayı teklif etmektedir.

Brüksel’in, Rusya ve Ukrayna arasındaki ilişkileri nasıl düzenleyeceğini anladığı şimdi ortaya çıkıyor. Fakat, bu plan Ukrayna’nın yararına olmadığı için Ukrayna söz konusu planı uygulamada acele etmemektedir. Bununla birlikte, eski kontrat üç ay içinde sona erecektir. Büyük olasılıkla yeni gaz savaşını hangisi başlatacaktır? Taraflar şimdiye kadar karşı tarafın geri adım atmasını beklediler. Ukrayna, eski transit hatlar olmadan gelecek kış sezonunda Gazprom’un kontrattan doğan sorumluluklarını yerine getirmesinin imkansızlığı üzerine odaklanmaktadır.

Avrupalılar,  gaz boru hatlarını baypas etme konusunda yaptırım uygulamaya hazır oldukları gerçeğiyle Ukrayna’nın pozisyonunu güçlendirmeye çalışıyorlar. Açıkça görülüyor ki, Brüksel’de müzakereler başlamadan birkaç gün önce, AB mahkemesi OPAL (Alman gaz boru hattı) gaz boru hattının işletilmesine ilişkin kısıtlamaları iade etti. Yasal temel olmamasına rağmen, Danimarka Kuzey Akım-2’nin inşaat ruhsatını niçin uzatıyor? Gazprom, cevap olarak Avrupa’daki depolara gaz pompalamaya devam ediyor.

Ayrıca, yeni yıldan önce Türk Akımı, Bulgaristan ve Yunanistan uzantısıyla birlikte kesin olarak devreye girecektir. Bu, söz konusu ülkeler, Ukrayna üzerinden transit geçen doğal gaza bağımlı olmayacak demektir. Buna ilave olarak, OPAL’a paralel çalışacak ve Kuzey Akım-1’den müşterilere gaz sağlamada kullanılabilecek Eugal’ın (Avrupa Gaz Boru Hattı) birinci hattının inşaatı tamamlanacaktır.

Ancak, Gazprom 2020’nin başından itibaren “Ukrayna’sız hayat” seçeneğinde belirli risklerin olduğunu anladı.  Kontratlarda herhangi bir başarısızlık, geçmişi itibar kaybı ile dolu Gazprom’un bir tedarikçi olarak kesin güvenilmezliği şeklinde yorumlanacaktır. Bugün, Avrupa gaz pazarında rekabet artıyor.

Gerçekten, Ukrayna için riskler çok daha fazladır. Kayıp, sadece bir olası transit geçiş ücreti değildir. Sorun,  Rus gazı olmadan kış döneminde Ukrayna’nın kendi başına gaz arzını nasıl organize edeceğidir. Aslında, Ukrayna Rus gazını tüketmeyi durdurmadı. Rusya’dan gelen gaz, Ukrayna’nın doğusunda tüketilir. Gazın AB sınırına teslimi sanaldır. Gerçekte, Ukrayna, gazı Slovakya’dan doğuda Kharkov ve diğer bölgelere taşımamaktadır. Fakat Rus gazının transit taşıması olmazsa, bu taşıma gerçekten yapılmak zorunda kalınacaktır. Sonuç olarak,  gazın doğuya taşınması için ciddi ilave maliyetler bulunmaktadır.

Ayrıca, Ukrayna’nın eski gaz taşıma sisteminin,  işlevsel prensiplerdeki ciddi değişiklerle baş edip edemeyeceği net değildir. Naftogaz’ın, depolarda 20 milyar m3 gazın biriktirildiğini söylemesi, burada yardımcı olmayabilir. Çünkü, Rusya’dan Avrupa’ya transit gaz sağlamak için inşa edilen bu gaz depolarının tümü, Ukrayna’nın batı sınırı üzerinde yer almaktadır.

Doğal olarak, ilk önce gaz Avrupalılar tarafından tüketilecek ve daha sonra “geriye kalan prensibine” göre, gaz Ukrayna’ya verilecektir. Bu durum öncelikle Zelensky için ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Zelensky, Ukrayna nüfusunun çoğunluğunun jeopolitik uğruna artık kemer sıkma istemediğini anladı. Gazprom’la uzlaşmayı reddetmesi halinde, Rusya ile yeni gaz savaşını niçin başlattığını halkına açıklayamayacaktır.

Gerçekten, bu riskler tarafları müzakere masasına oturtur. Eylül müzakerelerinin sonuç vermeyebileceği ortaya çıktı. Eğer taraflar anlaşırsa, o zaman bu uzlaşma “onbirinci saatte” olacaktır. Görüş ayrılıkları çok ciddi. Bununla birlikte, her bir taraf,  yeni gaz savaşının başlamasına karşı ciddi argümanlara sahiptir. Bu, bir uzlaşmanın mümkün olduğu anlamına gelmektedir.

Washington, Avrupa’nın gaz piyasasındaki bugünün düşük fiyatlarından memnun değildir. Her şeye rağmen, ABD Avrupa’ya gaz ihracatını artırmak istemektedir.  Fiyatları artırmanın en iyi yolu nedir? Cevap, Ukrayna ile Rusya arasında yeni bir gaz savaşıdır. Ayrıca, yeni gaz savaşı, AB’nin başta gelen tedarikçisi olarak Gazprom’u gözden düşürebilir.

Kaynak : Naturalgasworld web sitesinden tercüme edilmiştir.
Yayınlayan: T.C. Ticaret Bakanlığı, Ticaret Araştırmaları Genel Müdürlüğü