HİZMET TİCARETİ ANLAŞMASI (TISA) MÜZAKERELERİ


Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Doha Kalkınma Gündemi müzakerelerinde yaşanan tıkanmanın ardından, 2013-2016 yılları arasında bir grup DTÖ üyesi tarafından hizmet ticaretinde pazara giriş olanaklarının artırılmasını ve bu alanda uluslararası kuralların güçlendirilmesini amaçlayan çoklu bir anlaşmanın müzakereleri yürütülmüştür.
 
İlk etapta, DTÖ Hizmet Ticareti Genel Anlaşması’nın (GATS) V. maddesi çerçevesinde, sadece tarafları arasında geçerli bir serbest ticaret anlaşması olarak yürürlüğe konulması öngörülen “Hizmet Ticareti Anlaşması (Trade in Services Agreement-TISA)”nın, uygun koşullar oluştuğunda, çok taraflı ticaret sistemine taşınması ve DTÖ uygulama mekanizmasının bir parçası haline getirilmesi de hedeflenmiştir.

TISA müzakerelerinin tarafları, uluslararası hizmet ticareti alanında serbestiyi arttırma konusunda istekli ve dünya hizmet ticaretinin yaklaşık %70’ini gerçekleştiren; ülkemizin yanı sıra, AB, ABD, Avustralya, Güney Kore, Hong Kong, İsrail, İsviçre, İzlanda, Japonya, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika, Lihtenştayn, Meksika,  Morityus, Norveç, Pakistan, Panama, Peru, Şili, Tayvan ve Yeni Zelanda’dır.
 
Ülkemiz, hizmet ticaretine ilişkin mevcut çok taraflı pazar açılımının ve kuralların ötesine geçerek, ileride GATS anlaşmasının yerini alabilecek uluslararası bir anlaşmaya ilişkin temel prensiplerin şekillenmesine katkıda bulunulması, müzakerelerde ülkemiz yararına açılımlar gözetilmesi ve bu yolla hizmet sunucularımızın yeni pazarlara erişiminin sağlanabilmesi amacıyla, söz konusu görüşmelere iştirak etmiştir.

Müzakerelerin teknik boyutu itibariyle 2016 sonunda tamamlanması hedeflenmiş ancak 2016 Aralık ayında yapılan ABD seçim sonuçları sonrasında müzakerelerin askıya alınması kararlaştırılmıştır.
 
Amaçları:

2012 yılında yapılan istikşafi görüşmeler sonucunda TiSA müzakerelerinin ana hedefleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

• Anlaşma günümüz ticaret ortamında karşılaşılan sorunlara çözüm getirmeli ve hizmet sunumunu etkileyen farklı alanlarda yeni kurallar içermelidir.
• Geniş kapsamlı ve herhangi bir hizmet sunum biçimini göz ardı etmeyecek, iddialı bir anlaşma olmalıdır.
• Pazara girişte olabildiğince mevcut piyasa açıklık seviyesi taahhüt altına alınmalı ve yeni pazar olanakları yaratılmalıdır.
• Hizmet sunumunda, aksine istisnalar taahhüt listesinde gösterilmediği müddetçe, yerli-yabancı ayrımı yapılmamalıdır.
• Anlaşma yeni üyelerin katılımına açık olmalı ve uygun şartlarda DTÖ bünyesine taşınarak çok taraflılaştırılmalıdır.

Hukuki Yapısı:

TiSA üç ayaklı bir hukuki yapı üzerine kurulmuştur. İlk olarak; hizmet ticaretinin geneline ilişkin kurallar DTÖ GATS Anlaşması hükümleri üzerine inşa edilen Temel Anlaşma Metninde düzenlenmektedir.

İkinci unsur olarak, sektörel ve genel uygulamaya ilişkin yeni ve güçlendirilmiş kuralları içeren, aşağıda listelenen bir paket ise Anlaşma Ekleri olarak müzakere edilmiştir:

Yatay Kurallar:
•    Gerçek Kişilerin Geçici Dolaşımı
•    İç Düzenlemelerin Ticaret Engeli Yaratmaması
•    Mevzuat Geliştirme Aşamasında Şeffaflık
•    E-Ticaret
•    Yerellik Zorunlulukları
•    İhracat Sübvansiyonları
•    Kamu Alımları


Sektörel Disiplinler:
•    Deniz Taşımacılığı
•    Hava Taşımacılığı
•    Karayolu Yük Taşımacılığı
•    Kargo-Kurye Hizmetleri
•    Telekomünikasyon Hizmetleri
•    Mali Hizmetler
•    Mesleki Hizmetler
•    Enerji Hizmetleri
•    Çevre Hizmetleri
•    Hasta Hareketliliğinin Kolaylaştırılması
•    Doğrudan Satış Hizmetleri
•    Kamu Sermayeli İşletmeler
 

Söz konusu metinlerden, Gerçek Kişilerin Geçici Dolaşımı, Karayolu Yük Taşımacılığı ve Hasta Hareketliliğinin Kolaylaştırılması ekleri ülkemiz tarafından müzakere masasına taşınmıştır. Öte yandan, Temmuz 2016 itibariyle, müzakerelerde yeterli destek toplayamayan İhracat Sübvansiyonları, Kamu Alımları ve Çevre Hizmetleri eklerinin sahipleri, önerilerini düşüreceklerinin sinyalini vermiştir. Benzer şekilde ülkemiz önerisi olan Hasta Hareketliliğinin Kolaylaştırılması metni de sunulduğu günden itibaren bir hassasiyetle karşılanmıştır.

Anlaşmanın üçüncü unsuru ise, her bir ülkenin pazara giriş taahhütleridir. Taahhüt listeleri, ülkelerin, piyasaya girişi kısıtlayan, yerli-yabancı ayrımı getiren veya TiSA ülkeleri arasında farklı muamele yapılmasına olanak sağlayan mevzuat düzenlemelerine ilişkin aldığı rezervleri göstermektedir. Bu rezervlerin olabildiğince sınırlı tutulması hizmet ticaretinin daha fazla serbestleştirildiğine işaret etmektedir.


Pazara giriş alanında ülkelerin ikili ve bölgesel anlaşmaları kapsamında en ileri ve liberal taahhütlerinin esas alınması, bu vesileyle ikili ve bölgesel anlaşmalarda elde edilen kazanımların çok taraflı platforma taşınmasının yolunun açılması da TiSA’nın önemli hedeflerindendir.


Taraflar bu esaslar çerçevesinde başlangıç taahhüt listelerini 2014 yılı Ocak ayında sunmuşlardır. Diğer ülkelerce sunulan taahhütlerin seviyesi ve metin müzakerelerinde talepkar olduğumuz alanlardaki kazanımlarımız da dikkate alınarak, Mayıs 2016 itibariyle sunulan revize taahhüt listemizde mevcut mevzuatımız dikkate alınarak belirli ölçüde iyileştirme yapılmıştır.

Ülkemizin tutumu:

Türkiye, hizmet ticareti alanında ilave serbestleşme sağlanması amacıyla tüm hizmet sunum biçimlerini ve hizmet faaliyetlerini kapsayacak şekilde müzakereler yürütülmesine önem vermektedir. Anlaşma ile uygun istisnalara olanak tanınması şartıyla hizmet sektörlerinde mevcut piyasa koşullarının bağlanması ve yeni pazara giriş imkânlarının yaratılması da önem arz etmektedir. Ancak, mevcut piyasa açıklığının listelere yansıtılabilmesi için ön koşul olarak ilgili piyasalarda mevzuat altyapısının yeterli olgunluğa erişmiş olması gerektiği düşünülmektedir.

Olası anlaşmanın ilave yarar sağlayacağı bir diğer alan ise mevcut GATS kurallarının ötesinde yeni kural ve disiplinlerin geliştirilmesi olacaktır. Türkiye, bu kapsamda gerçek kişilerin varlığı yoluyla hizmet sunumunun önündeki engellerin giderilmesine imkân tanıyacak kurallar geliştirilmesine büyük önem atfetmektedir. Özellikle, hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren iş adamlarının geçici dolaşımını kolaylaştıracak şekilde, vize prosedürlerinin basitleştirilmesi ve şeffaflaştırılması temel önceliğimizdir. Bu alandaki müzakere metni ülkemiz önerisi üzerinden şekillendirilmiş olup, son aşamada (Aralık 2016) gerçek kişi hizmet sağlayıcıların tabi olduğu vize ve çalışma izni prosedürlerinin kolaylaştırılmasına yönelik tarafımızca ileri sürülen hususlar diğer ülkelerce de desteklenmiştir.

Ayrıca Şubat 2014’te ülkemizce, karayolu yük taşımacılığı hizmetlerine ilişkin sektörde ticareti kısıtlayıcı engellerin kaldırılmasını öngören oldukça kapsamlı ve bu konuda bütün taraf ülkelerin yararına olduğuna inandığımız bir metin önerisi sunulmuştur. Karayolu taşımacılığı ekinin, tüm taşımacılık ve lojistik paketi ile birlikte nihai anlaşma metninde yer alması bu anlaşmanın bütünlüğü açısından gerekli görülmüştür. Bu çerçevede, öneriye desteğin artırılmasını teminen yoğun temas ve müzakereler yürütülmüştür.
 
Anlaşmaya ilişkin yukarıda ifade edilen yatay hususların dışında TiSA ülkelerinden sektörel taleplerimiz de olmuştur. Ülkemiz özellikle; inşaat, karayolu, turizm, gerçek kişilerin geçici dolaşımı, yatırıma ilişkin yatay hususlar, mimarlık-mühendislik hizmetleri, sağlık hizmetleri, bakım-onarım hizmetleri, mali hizmetler ve telekomünikasyon hizmetleri başlıklarında diğer taraf ülkelerden açılım talep etmiştir.

Genel Değerlendirme:
 
2016 sonunda askıya alınan müzakerelerin ileri bir aşamaya ulaşmış olduğu değerlendirilerek 2021 yılı sonrasında yeniden uluslararası gündeme taşınabileceği düşünülmektedir.  TISA, müzakere amaçlarının gerçekleştirilebilmesi halinde, günümüzde geçerli hizmet ticareti engellerinin giderilebilmesi, piyasalardaki mevcut şartların taahhüt altına alınarak öngörülebilirliğin sağlanması ve günümüz küresel ekonomik yapısı ve teknolojideki değişimler çerçevesinde ortaya çıkan yeni sorunların çözümüne yönelik güncel ve geliştirilmiş ticaret kurallarının oluşturulmasına vesile olacaktır.
Türkiye de hizmet ticaretine yön verecek söz konusu anlaşmanın geliştirilmesi sürecinde, hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren ülkemiz yatırımcıları ve hizmet sağlayıcılarının katılımcı ülke pazarlarına erişiminin önündeki engellerin giderilmesine yönelik çabalarını yoğun bir şekilde sürdürecektir.

Ülkemiz Önerileri

Gerçek Kişilerin Dolaşımı Önerimiz
Karayolu Yük Taşımacılığı Önerimiz